KANCELARIA ADWOKACKA
ADW. MICHAŁ RADZIEJEWSKI

Al. Jerozolimskie 117/U1
02-017 Warszawa

  513 - 264 -261

adwokat@adwokatmr.pl

KANCELARIA ADWOKACKA
ADW. MICHAŁ RADZIEJEWSKI

Al. Jerozolimskie 117/U1
02-017 Warszawa

513 - 264 -261

adwokat@adwokatmr.pl

Copyright 2024 ®
Kancelaria Adwokacka
adw. Michał Radziejewski 

Osoby zainteresowane osobistą wizytą w Kancelarii proszone są o wcześniejszy kontakt celem umówienia terminu wizyty. Kancelaria nie udziela darmowych porad prawnych.

Godziny otwarcia:
Poniedziałek- Piątek
10:00 - 17:00
Sobota
na życzenie klienta 

Ukrywanie majątku to zjawisko, z którym spotykają się zarówno wierzyciele prywatni, jak i organy egzekucyjne, takie jak komornicy czy urzędy skarbowe.

Dłużnicy, chcąc uniknąć spłaty zobowiązań, uciekają się do działań mających na celu zatajenie lub wyzbycie się swojego majątku. W polskim prawie takie postępowanie może skutkować nie tylko konsekwencjami cywilnymi, ale również odpowiedzialnością karną.

W artykule omówimy, kiedy ukrywanie majątku staje się przestępstwem, jakie przepisy to regulują, jakie kary grożą sprawcy oraz jak wygląda praktyka w takich sprawach.

Podstawy prawne – art. 300 Kodeksu karnego

Głównym przepisem regulującym odpowiedzialność karną za ukrywanie majątku jest art. 300 Kodeksu karnego (KK). Przepis ten penalizuje działania dłużnika, które zmierzają do udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela poprzez manipulację majątkiem.

Wyróżnia się trzy podstawowe sytuacje:

1. Art. 300 § 1 KK – dotyczy dłużnika, który w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, przez co udaremnia lub uszczupla zaspokojenie wierzyciela. Kara za ten czyn to pozbawienie wolności do lat 3.
2. Art. 300 § 2 KK – odnosi się do sytuacji, gdy dłużnik działa w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego (np. nakazu zapłaty czy decyzji administracyjnej), manipulując majątkiem zajętym lub zagrożonym zajęciem, np. przez komornika. Kara wynosi od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.
3. Art. 300 § 3 KK – przewiduje surowszą odpowiedzialność, gdy czyn z § 1 wyrządzi szkodę wielu wierzycielom. Sprawca podlega wtedy karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Te przepisy chronią interesy wierzycieli oraz powagę wymiaru sprawiedliwości, przeciwdziałając nieuczciwym praktykom dłużników.

Kiedy ukrywanie majątku staje się przestępstwem?

Nie każde rozporządzanie majątkiem przez dłużnika jest karalne. Aby doszło do odpowiedzialności karnej, muszą zostać spełnione określone warunki:

• Groźba niewypłacalności lub upadłości (art. 300 § 1) – dłużnik musi znajdować się w sytuacji, w której nie jest w stanie regulować swoich wymagalnych zobowiązań (art. 11 Prawa upadłościowego) lub istnieje realne ryzyko takiej sytuacji. Nie musi być ogłoszona upadłość – wystarczy zagrożenie.
• Cel udaremnienia egzekucji (art. 300 § 2) – w tym przypadku działania dotyczą majątku już zajętego (np. przez komornika) lub zagrożonego zajęciem, a intencją dłużnika jest uniemożliwienie wykonania orzeczenia.
• Skutek dla wierzyciela – ukrywanie majątku musi prowadzić do udaremnienia (całkowitego uniemożliwienia) lub uszczuplenia (zmniejszenia) zaspokojenia wierzyciela. Jeśli wierzyciel i tak otrzyma pełną należność, przestępstwo nie zostanie popełnione.

Przykłady działań karalnych to: przepisanie nieruchomości na członka rodziny, fikcyjna sprzedaż samochodu, ukrycie maszyn firmowych przed komornikiem czy obciążenie majątku pozorną hipoteką.

Charakter przestępstwa i zamiar sprawcy

Przestępstwo z art. 300 KK jest umyślne – dłużnik musi działać z zamiarem udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela.

W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że wystarczy zamiar ewentualny, czyli świadomość, że takie działania mogą zaszkodzić wierzycielowi, i godzenie się na to. Nie jest wymagane, by dłużnik działał z premedytacją – kluczowe jest, że wie o swojej trudnej sytuacji finansowej i podejmuje kroki utrudniające egzekucję.

Co ważne, czyn z art. 300 § 1 i § 2 jest przestępstwem skutkowym – musi dojść do rzeczywistego uszczuplenia lub udaremnienia zaspokojenia wierzyciela. Natomiast w przypadku art. 300 § 2 dodatkowo akcentuje się celowość działania wobec konkretnego orzeczenia.

Praktyczne przykłady i orzecznictwo

W praktyce ukrywanie majątku przybiera różne formy. Przykładem może być sytuacja, w której dłużnik, wiedząc o toczącym się przeciwko niemu procesie o zapłatę, sprzedaje nieruchomość poniżej wartości rynkowej znajomemu, by uniknąć jej zajęcia. Inny przypadek to przeniesienie środków z konta firmowego na prywatne konto członka rodziny po otrzymaniu nakazu zapłaty.

Orzecznictwo wskazuje, że art. 300 § 2 KK dotyczy działań zmierzających do udaremnienia wykonania orzeczenia, a skutek w postaci uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela musi być realny. Jednocześnie podkreśla się, że nie jest konieczne istnienie orzeczenia w chwili popełnienia czynu – wystarczy, że dłużnik działa w przewidywaniu egzekucji. Co oczywiście może powodować trudności dowodowe.

Kary i ściganie przestępstwa

Kary za ukrywanie majątku zależą od kwalifikacji czynu:

• Do 3 lat pozbawienia wolności – za podstawową formę przestępstwa (art. 300 § 1).
• Od 3 miesięcy do 5 lat – za udaremnianie egzekucji z orzeczenia (art. 300 § 2).
• Od 6 miesięcy do 8 lat – gdy szkoda dotyka wielu wierzycieli (art. 300 § 3).

Ściganie czynu z art. 300 § 1 i § 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego (wierzyciela), chyba że pokrzywdzonym jest Skarb Państwa – wtedy postępowanie wszczyna się z urzędu.

W przypadku art. 300 § 3 ściganie również odbywa się z urzędu ze względu na większy ciężar gatunkowy przestępstwa.

Ustanie karalności czynu

Karalność wygasa po upływie:

5 lat (art. 300 § 1),

10 lat (art. 300 § 2) lub

15 lat (art. 300 § 3) od popełnienia czynu,

chyba że wszczęto postępowanie – wtedy okres ten wydłuża się o kolejne 10 lat.

Konsekwencje dla dłużnika i wierzyciela

Dla dłużnika odpowiedzialność karna oznacza nie tylko ryzyko kary więzienia, ale także obowiązek naprawienia szkody na podstawie art. 46 KK, jeśli sąd taki środek orzeknie.

W praktyce wierzyciele często wykorzystują postępowanie karne jako narzędzie nacisku, by zmobilizować dłużnika do spłaty długu – perspektywa więzienia bywa skuteczniejsza niż egzekucja cywilna.

Z kolei wierzyciel, który podejrzewa ukrywanie majątku, powinien zgłosić sprawę organom ścigania, dostarczając dowody, np. dokumenty wskazujące na fikcyjne transakcje czy zeznania świadków. Pomocne mogą być też informacje od komornika o bezskuteczności egzekucji.

Podsumowanie

Odpowiedzialność karna za ukrywanie majątku jest w Polsce poważnym narzędziem ochrony wierzycieli. Art. 300 KK penalizuje działania dłużnika, który w obliczu niewypłacalności lub egzekucji manipuluje swoim majątkiem, by uniknąć spłaty długów. Kary – od kilku miesięcy do nawet 8 lat pozbawienia wolności – zależą od skali szkody i intencji sprawcy. W praktyce jednak skuteczność ścigania zależy od dowodów i aktywności wierzyciela. Dlatego zarówno dłużnicy, jak i wierzyciele powinni znać swoje prawa i obowiązki, by uniknąć kosztownych sporów lub nieświadomego naruszenia prawa.