Fundacja rodzinna w 2025 roku
Fundacja rodzinna to stosunkowo nowa instytucja w polskim porządku prawnym, wprowadzona ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. Od momentu jej debiutu w maju 2023 roku zyskała popularność wśród przedsiębiorców, szczególnie tych prowadzących rodzinne biznesy, jako narzędzie do zarządzania majątkiem i planowania sukcesji. W 2025 roku, po ponad dwóch latach funkcjonowania, możemy już ocenić jej praktyczne zastosowanie, wskazując zarówno zalety, jak i wady.
Niniejszy przewodnik omawia plusy i minusy fundacji rodzinnej, opierając się na przepisach prawnych, orzeczeniach sądowych oraz poglądach doktryny, aby dostarczyć czytelnikom kompleksowej wiedzy na temat tego rozwiązania.
Czym jest fundacja rodzinna?
Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, jest to osoba prawna utworzona w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz realizacji świadczeń na ich rzecz. Fundator określa szczegółowy cel fundacji w statucie, co daje dużą elastyczność w dostosowaniu jej do indywidualnych potrzeb. Fundacja nabywa osobowość prawną po wpisie do rejestru fundacji rodzinnych, prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim (art. 4 ustawy). Minimalna wartość majątku wniesionego do fundacji wynosi 100 000 zł, co czyni ją dostępną dla wielu przedsiębiorców.
Plusy fundacji rodzinnej
1. Skuteczna sukcesja majątkowa
Jednym z głównych atutów fundacji rodzinnej jest jej rola w zapewnieniu wielopokoleniowej sukcesji. W Polsce, gdzie firmy rodzinne generują znaczną część PKB, brak odpowiednich narzędzi sukcesyjnych często prowadził do rozdrobnienia majątku po śmierci właściciela. Fundacja pozwala na przekazanie majątku w sposób uporządkowany, zgodnie z wolą fundatora zapisaną w statucie. Przepisy umożliwiają wyznaczenie beneficjentów – zarówno osób fizycznych, jak i organizacji pozarządowych – co zwiększa elastyczność w planowaniu.
2. Ochrona majątku
Fundacja rodzinna chroni majątek przed roszczeniami wierzycieli fundatora, o ile został on wniesiony przed powstaniem zobowiązań. Majątek fundacji staje się odrębny od majątku prywatnego fundatora i nie podlega egzekucji w przypadku jego problemów finansowych. Doktryna podkreśla, że jest to szczególnie korzystne dla przedsiębiorców działających w ryzykownych branżach, gdzie odpowiedzialność finansowa może zagrozić stabilności rodziny.
3. Korzyści podatkowe
Fundacja rodzinna cieszy się preferencyjnym opodatkowaniem. Dochody z dywidend czy zysków kapitałowych są zwolnione z podatku CIT, pod warunkiem że fundacja działa w granicach dozwolonej działalności gospodarczej (art. 5 ustawy). Wypłaty na rzecz beneficjentów podlegają opodatkowaniu stawką 15%, co jest korzystne w porównaniu do standardowych stawek podatkowych. W 2025 roku brak zapowiadanych zmian w przepisach podatkowych oznacza, że te zasady pozostają w mocy, co dodatkowo zwiększa atrakcyjność fundacji.
4. Elastyczność w zarządzaniu
Fundator ma szerokie pole manewru w kształtowaniu zasad funkcjonowania fundacji. Może określić warunki wypłat świadczeń, np. uzależniając je od ukończenia studiów przez beneficjenta czy osiągnięcia określonego wieku (art. 34 ustawy). W doktrynie wskazuje się, że taka elastyczność pozwala na dostosowanie fundacji do specyficznych potrzeb rodziny, np. wspierania edukacji czy zabezpieczenia finansowego dzieci.
5. Wyłączenie zachowku
Po upływie 10 lat od wniesienia majątku do fundacji, nie jest on uwzględniany przy obliczaniu zachowku, chyba że fundacja jest spadkobiercą. To rozwiązanie eliminuje ryzyko sporów rodzinnych związanych z prawem spadkowym, co jest szczególnie cenione przez przedsiębiorców chcących uniknąć konfliktów między spadkobiercami.
Minusy fundacji rodzinnej
1. Ograniczony zakres działalności gospodarczej
Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą, ale tylko w zakresie określonym w art. 5 ustawy, np. zarządzania udziałami w spółkach czy wynajmu nieruchomości. Przekroczenie tych granic skutkuje opodatkowaniem CIT w wysokości 25%. Orzeczenia sądów administracyjnych z 2024 roku wskazują na rozbieżności interpretacyjne: jeden z sądów uznał, że wniesienie nieruchomości aportem do spółki zależnej jest neutralne podatkowo, podczas gdy inny orzekł, że taka czynność podlega sankcyjnemu opodatkowaniu. Te niejasności tworzą ryzyko dla fundatorów.
2. Koszty założenia i funkcjonowania
Założenie fundacji wymaga aktu notarialnego, wpisu do rejestru oraz wniesienia majątku o wartości co najmniej 100 000 zł. Do tego dochodzą koszty bieżące, takie jak wynagrodzenie zarządu czy przygotowanie sprawozdań finansowych. Dla mniejszych przedsiębiorców może to być bariera, zwłaszcza że likwidacja fundacji również wiąże się z wysokimi kosztami podatkowymi – majątek przekazany beneficjentom podlega opodatkowaniu.
3. Ryzyko utraty majątku
Doktryna zwraca uwagę na ryzyko związane z niewypłacalnością spółek, w których fundacja posiada udziały, lub samej fundacji. Zgromadzony majątek może zostać utracony, jeśli inwestycje okażą się nietrafione. W przeciwieństwie do tradycyjnego dziedziczenia, fundacja wymaga aktywnego zarządzania, co zwiększa odpowiedzialność jej organów.
4. Złożoność zarządzania
Fundacja rodzinna posiada organy takie jak zarząd, zgromadzenie beneficjentów czy opcjonalnie rada nadzorcza. Ich funkcjonowanie wymaga precyzyjnego określenia zasad w statucie, co może być wyzwaniem. W praktyce zdarza się, że fundatorzy nie przewidują sytuacji po swojej śmierci, co prowadzi do konfliktów między beneficjentami lub paraliżu decyzyjnego.
5. Niepewność prawna
Mimo upływu dwóch lat od wprowadzenia ustawy, w 2025 roku wciąż istnieją niejasności interpretacyjne. Ministerstwo Finansów zapowiadało zmiany w przepisach podatkowych w celu „uszczelnienia systemu”, jednak brak konkretnych projektów budzi niepokój wśród przedsiębiorców. Poglądy doktryny wskazują, że stabilność prawna fundacji rodzinnej pozostaje dyskusyjna, co może odstraszać potencjalnych fundatorów.
Praktyczne wskazówki na 2025 rok
- Planowanie sukcesji: Przed założeniem fundacji warto dokładnie określić cel i beneficjentów. Statut powinien być elastyczny, ale precyzyjny, aby uniknąć przyszłych sporów.
- Konsultacje prawne i podatkowe: Ze względu na niejednolite orzecznictwo, warto skorzystać z interpretacji indywidualnych, aby zminimalizować ryzyko podatkowe.
- Dywersyfikacja aktywów: Aby zmniejszyć ryzyko utraty majątku, fundacja powinna inwestować w różne klasy aktywów, np. nieruchomości i udziały w stabilnych spółkach.
- Monitorowanie zmian prawnych: W 2025 roku należy śledzić zapowiedzi Ministerstwa Finansów dotyczące ewentualnych nowelizacji ustawy, które mogą wpłynąć na funkcjonowanie fundacji.
Fundacja rodzinna w 2025 roku pozostaje atrakcyjnym narzędziem dla przedsiębiorców pragnących zabezpieczyć majątek i zaplanować sukcesję. Jej plusy, takie jak ochrona przed wierzycielami, korzystne opodatkowanie i elastyczność, przeważają nad minusami dla tych, którzy odpowiednio przygotują się do jej założenia. Jednak ograniczenia w działalności gospodarczej, koszty oraz niepewność prawna wymagają ostrożności. Decyzja o utworzeniu fundacji powinna być poprzedzona analizą indywidualnej sytuacji rodzinnej i biznesowej, najlepiej z wsparciem ekspertów prawnych i podatkowych.