Do jednych z podstawowych praw majątkowych wspólników spółki z o.o. należy prawo do rozporządzania udziałem.
Przysługuje ono każdemu wspólnikowi i jest wykonywane indywidualnie. Rozporządzenie udziałem obejmuje przede wszystkim jego zbycie, które może dotyczyć całego udziału, jego części lub części ułamkowej udziału. Przepisy k.s.h. dają możliwość przeniesienia swoich udziałów na inną osobą (w szczególności w drodze darowizny lub umowy sprzedaży).
Takiego zbycia powinno się dokonać w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jest to forma czynności prawnej zastrzeżona ad solemnitatem, jej niezachowanie powoduje bezwzględną nieważność.
Skuteczność prawidłowego przejścia udziałów zależy też od dokonania tzw. aktów staranności: zawiadomienia spółki oraz przedstawienia dowodu dokonania czynności. Może tego dokonać zarówno zbywca, jak i nabywca udziału.
Zawiadomienie stanowi podstawę do dokonania przez zarząd odpowiednich zmian w księdze udziałów, a także aktualizacji listy wspólników oraz złożenia jej we właściwym sądzie rejestrowym.
Bezpośrednio z przepisu art. 176 k.s.h. wynika ograniczenie zbywalności udziałów, z którymi związany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych.
Takie rozporządzenie udziałem jest dopuszczalne jedynie za zgodą spółki, chyba że umowa będzie stanowiła inaczej.
Niedopuszczalne jest także zbycie części udziałów, jeżeli wspólnik może mieć tylko jeden udział. Ta zasada kodeksowa ma jednak względny charakter, ponieważ też może zostać uchylona przez postanowienie umowy dopuszczające zbycie udziału.
Niedozwolone jest jednak zbycie części udziału w systemie zakładającym, że wspólnik może mieć więcej niż jeden udział. Tej zasady umowa spółki nie może zmienić, udziały są tu bowiem równe i niepodzielne (art. 153 k.s.h.).
W pozostałych przypadkach jedynie wspólnicy w drodze umowy spółki z o.o. mogą uzależnić zbycie udziału od zgody spółki lub w inny sposób je ograniczać.
W braku odpowiednich zapisów w umowie spółki, każdy ze wspólników może swobodnie rozporządzać swoimi udziałami. Ograniczenia zbycia udziałów mogą mieć charakter podmiotowy – przedstawiają cechy, jakie spełniać musi nabywca lub zakazują zbycia udziałów podmiotom odznaczającym się określonymi cechami.
Umowa spółki może też zawierać ograniczenia przedmiotowe, niedotyczące bezpośrednio osoby nabywcy, a stawiające konkretne wymogi, np. dokonania określonej wpłaty. Ponadto takie ograniczenia mogą mieć charakter temporalny, najczęściej polegają na zakazie zbywania udziałów jedynie przez oznaczony czas.
Uzależniając dopuszczalność zbycia udziału od zgody spółki, umowa spółki powinna zawierać postanowienia w kwestii trybu uzyskania zgody. W braku takiej regulacji będzie obowiązywać tryb określony w k.s.h.
W ustawowej procedurze zgodę wyraża zarząd w formie pisemnej. Jeżeli jednak odmówi, a istnieją ważne powody uzasadniające zamiar zbycia udziału przez wspólnika, zgodę wyrazić może sąd rejestrowy. Istotną przyczynę może tutaj stanowić sytuacja finansowa wspólnika czy podjęcie przez niego konkurencyjnej działalności.
Samo pozwolenie sądu rejestrowego, nie będzie jednak oznaczało, że wspólnik może swobodnie zbyć udział. Spółka bowiem może wskazać odpowiedniego nabywcę, jednak w braku porozumienia co do ceny nabycia udziału oraz terminu zapłaty, ustala te elementy sąd rejestrowy. Pełną swobodę rozporządzania udziałem uzyskuje wspólnik, jeżeli osoba wskazana przez spółkę nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, z wyjątkiem sytuacji kiedy wspólnik nie przyjął oferowanej zapłaty.
Warto wskazać na orzeczenie Sądu Najwyższego, w którym wyraził on stanowisko, że umowa zbycia udziału zawarta bez zezwolenia spółki z o.o. stanowi czynność bezskuteczną, zarówno wobec spółki, ale też w stosunkach między stronami (wyrok z 7 września 1993 r., II CRN 60/93).
Umowa taka może stać się skuteczna dopiero wówczas, gdy zostanie udzielone odpowiednie zezwolenie.
Poprzez zbycie udziału nabywca wstępuje we wszystkie prawa, które przysługiwały z udziału zbywcy. Nie będzie się to jednak odnosiło do praw przyznanych osobiście wspólnikowi.
Na nowego nabywcę przejdą również obowiązki związane z udziałem.
Jeżeli chodzi o odpowiedzialność nabywcy udziału, to kształtuje się ona w ten sposób, że odpowiada on solidarnie wobec spółki ze zbywcą za niespełnione świadczenia, które są należne spółce ze zbytego udziału lub jego części.
Roszczenia spółki wobec zbywcy z powyższego tytułu ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia zgłoszenia spółce zbycia udziału.